Άμλετ, Σαίξπηρ

Η Τρέλα του Άμλετ. Η τρέλα του 2011.

Εκεί που το μοιραίο πεπρωμένο γίνεται μια στιγμή.

Aπό την Τζωρτζίνα Κακουδάκη- θεατρολόγο

Να ανεβάσεις στο θέατρο ένα κλασσικό έργο είναι μια δύσκολη ιστορία. Τόσο γιατί καταρχήν τα πάντα έχουν ειπωθεί, όσο και γιατί κάτι τόσο σημαντικό καταντάει να ακούγεται κοινότυπο. Και, μάλιστα, όταν αρχίζεις να αλλάζεις θέση στα πράγματα, να μετακινείς σκηνές και προτάσεις του έργου, έχεις να αντιμετωπίσεις τις υποψίες τις δικές σου και των άλλων για αμετροέπεια, γιατί πρώτος αισθάνεσαι ότι βεβηλώνεις κάτι ιερό. Μετά αισθάνεσαι και κάτι άλλο: σου έχει αρέσει εκπληκτικά ένα έργο, ο Άμλετ ας πούμε, λες «α, αυτό το έργο θέλω να κάνω πριν πεθάνω», το διαβάζεις, το ξαναδιαβάζεις, μετά βρίσκεις αυτήν την εκπληκτική μετάφραση του Γιώργου Χειμωνά, λες, «νάτο το έργο, θα το κάνω πριν πεθάνω». Μετά από τον ενθουσιασμό της αρχικής ιδέας, αρχίζεις να βάζεις τα νοήματα στη σειρά και βλέπεις ότι ακόμα και σε αυτό το αριστούργημα δεν μπορείς το 2011 να διαχειριστείς όλες τις σκηνές του έργου έτσι όπως γράφτηκαν. Γ ιατί αυτό που κατά αρχήν σε γοήτευσε όταν διάβαζες το έργο ήταν η συγκίνηση που σου προκαλεί τώρα, άρα εκ των πραγμάτων κάτι μετακινημένο στο χώρο και το χρόνο, 410 χρόνια μετά.

Ο Άμλετ, στην παράσταση που επινοήσαμε να κάνουμε έχει μερικές διαφορές από το παλιό έργο. Τοποθετείται σε έναν χώρο σημερινό, σε ένα είδος lounge γαμήλιου πάρτυ, αντί του Κάστρου της Ελσινόρης στη Δανία του 1100 μ.Χ. Σκεφτήκαμε ότι έχει νόημα να διαχειριστούμε μια σειρά από τόσο μεγάλα πολιτικά, ηθικά και υπαρξιακά ερωτήματα στο εδώ και τώρα, να ερευνήσουμε αν ένας σημερινός άνθρωπος εξακολουθεί να αισθάνεται έτσι, όπως ο ΄Αμλετ του Σαίξπηρ του 1600 μ.Χ.

Στη συνέχεια επιλέξαμε τον θίασο. Έναν θίασο συνομιλίκων, συμπορευτών στις λογοτεχνικές,θεατρικές και σκηνικές αναζητήσεις, επιλογή που συμπληρώνει την προηγούμενη. Στόχος δεν ήταν νααναπαραστήσουμε αυτόν τον κόσμο του έργου, αλλά να τον εννοήσουμε.

Τοποθετήσαμε τη δράση στη διάρκεια μιας νύχτας. Ξαναφέραμε, τεχνητά, τον Αριστοτελικό χρόνο στη σκηνή, αντί τον διεσταλμένο χρόνο- μοντάζ του Σαίξπηρ. Γιατί σήμερα ο κόσμος μας έχει άλλες αξίες, άλλες ταχύτητες, διαφορετικές τιμωρίες. Και σκεφτήκαμε ότι πολύ δύσκολα θα ενεργούσε κανείς σήμερα, στην δυτική, ορθολογική και πεζή εποχή μας, κατά τον τρόπο που ενεργούν οι δραματικοί χαρακτήρες του Άμλετ,μέσα σε ένα τόσο μεγάλο χρονικό περιθώριο επαναπροσδιορισμών και συνομωσίας. Σκεφτήκαμε ότι αυτή η παραζάλη της εξουσίας και της τιμής, σήμερα προσδιορίζεται καλύτερα στην παραζάλη της κατασκευασμένης διασκέδασης και των παράπλευρων με αυτήν απολαύσεων, της μοιραίας στιγμής αντί του μοιραίου πεπρωμένου. Διαλέξαμε τον εγκλωβισμό ενός πάρτυ αντί του απέραντο ορίζοντα της μοναρχίας. Κρατήσαμε ωστόσο το στάτους της οικογένειας οικείο. Εξουσία, δύναμη, χρήμα.

Οι παραπάνω επιλογές μας, ριψοκίνδυνες όσο και γενναίες, μας ανάγκασαν να ξαναδιαβάσουμε πολλές φορές το κείμενο και να ερμηνεύσουμε τις λέξεις μέσα στο δικό μας πλαίσιο στόχων. Και ενώ ο Σαίξπηρ/Χειμωνάς μένει αναλοίωτος, λέξεις και προτάσεις του έργου έχουν μετακινηθεί ή μεταλλαχθεί (σε κινήσεις, εισόδους- εξόδους, σκηνικές δράσεις) για να μπορούμε να πετύχουμε μια αληθοφανή ροή σε ένα έργο στο έδω και τώρα, χωρίς τα παραγεμίσματα και τις σκηνογραφικές περιγραφές της κλασσικής δραμτουργίας. Κάναμε, μπορεί να πει κανείς, το δικό μας folio.

Kαι ωστόσο μια ερώτηση μένει πάντα για να απαντηθεί. Γιατί ο ΄Αμλετ το 2011;

Γιατί αναγκάζεται να προσδιορίσει τον κόσμο που ζει. Περνά όλα τα στάδια με α στερητικό και μετά καταλαβαίνει ότι τα πράγματα έχουν νομοτέλεια. Με την τόσο αυστηρή ηθική του διανοούμενου που δεν μπορεί να συγωρέσει τον εαυτό του. Βλέπει τα πράγματα όπως είναι ο ίδιος όχι όπως είναι αυτά. Συγκρίνεται με τον εαυτό του και χάνεσαι από αυτόν. Και στην συνειδητοποίηση αυτή γίνεται μια ελάχιστα μετατόπιση που καθορίζει όλη τη ζωή του, τον κάνει από τιμωρό serial killer..

Έρχεται κάποιος να μας σώσει; Δεν έρχεται κανένας. Αλλά πάντα κάποιος θα πάρει τα πράγματα στα χέρια του. Τι είναι χειρότερο; Να έρθει κάποιος ακόμα πιο υποανάπτυκτος από εσένα και εμένα; Δεν είμαστε έξω είμαστε μέσα. Πάντα υπάρχει κάποιος που κάθεται σχολιάζει αυτό που γίνεται στην πραγματικότητα, αλλά πάντα υπάρχει και μια πραγματικότητα που συμβαίνει. Είναι θέμα επιλογής να ζεις ή να μη ζεις.

Με αφορμή την παράσταση Άμλετ του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, ομάδα Helter Scelter, 2011, Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, σκηνοθεσία Θάνος Παπακωνσταντίνου (κείμενο στο πρόγραμμα)