Σελίδες


2.28.2011

Ρεντ, Τζοναθαν Λάρσον

...ό, τι σου ανήκει είσαι εσύ

Το σήμερα, το χτες και το αύριο του Rent

Από την Τζωρτζίνα Κακουδάκη, θεατρολόγο

ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ Ο ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Από την ιδέα του μιούζικαλ Rent που είχε ο 28χρονος τότε Τζόναθαν Λάρσον μέχρι τις παραστάσεις του έργου στο New York Theatre Workshop πέρασαν επτά ολόκληρα χρόνια. Στις τελευταίες πρόβες του έργου ο Τζόναθαν είχε τα πρώτα συμπτώματα του ανευρίσματος της αορτής, που του στέρησε τελικά την ζωή 10 μέρες περίπου πριν την πρεμιέρα του Rent.Ήταν 35 ετών και , κατά τα άλλα, υγιής. Η επίσιμη πρεμιέρα του Rent έγινε στις 13 Φεβρουαρίου του 1996. Ο Τζόναθαν πέθανε στις 25 Ιανουαρίου.

Γιατί τόσες συγκυρίες

που μας έφεραν κοντά

να είναι η αιτία που πονάμε;

Την ώρα του επεισοδίου αυτού, ο θίασος τραγουδούσε το What you want, με θέμα το θάνατο στο τέλος της χιλιετίας.

Στο θέατρο ισχύει το παλιό ρητό: δεν μπορείς να ζήσεις από αυτό, αλλά μπορείς να πεθάνεις εαξιτίας του. Και εγώ είμαι η ζωντανή απόδειξη αυτής της θεωρίας.

Τζόναθαν Λάρσον

«Το Rent είναι το μέρος όπου οι φίλοι του Τζόναθαν αισθάνονται ότι βρίσκονται κοντά του. Λένε ότι είναι σαν να περνάνε τρεις ακόμα ώρες μαζί του. Όταν οι ηθοποιοί τραγουδάνε, κατά κάποιο τρόπο αντανακλούν την προσωπικότητα του Τζόναθαν. Και βέβαια, είναι και το μύνημα του έργου: να ζεις κάθε μέρα σαν να είναι η τελευταία σου. Όλοι απορούν πώς ένας άνθρωπος, που δεν ήξερε ότι πρόκειται να πεθάνει μπόρεσε να γράψει ένα έργο που διαπραγματεύεται με τόση ακρίβεια τον ίδιο του τον πρόωρο θάνατο. Υπάρχει ένα τεράστιο κομμάτι του Τζόναθαν μέσα στο έργο αλλά το έργο δεν είναι μόνο για τον Τζόναθαν. Υπάρχουν και άλλες φωνές που συνέβαλαν στην διαμόρφωση του φαινομένου του Rent, που πήραν την εξαιρετική ιδέα του και για επτά χρόνια αξιοποίησησαν τις δυνατότητές της με σκηνικά και κοστούμια, με σάρκα και οστά, με φώτα, ηθοποιούς, δημιουργώντας για το έργο μαι...αυτόνομη ζωή»

Ντέιβιντ Λίπσκι, από το επετειακό πρόγραμμα του Rent on Broadway

ΜΙΑ ΓΡΗΓΟΡΗ ΖΩΗ

χρόνος που χάνεται τρέχει μνήμες χιλιάδες

πώς να μετρήσεις τόσες στιγμές

Ο Τζόναθαν Λάρσον γεννήθηκε το 1960 σε μια μικρή πόλη, μισή ώρα μακριά από τη Νέα Υόρκη. Οι γονείς του λάτρευαν το θέατρο και πήγαιναν τον Τζόναθαν και την αδερφή του συχνά σε παραστάσεις. ΄Ετσι, στα πέντε του, είδε μια διασκευή της όπερας του Πουτσίνι La Boheme με μαριονέτες και, προφανώς, αντιλήφθηκε από τότε την ευελιξία της ιστορίας αυτής.

Ήδη από την Τρίτη Δημοτικού έγραφε, σκηνοθετούσε και έπαιζε σε παραστάσεις που σκάρωνε στην αυλή του σπιτιού ή του σχολείου του. Στα λυκειακά του χρόνια κέρδισε μια υποτροφία για να σπουδάσει υποκριτική στο Αdelfi University. Στην διάρκεια αυτών των σπουδών άρχισε να γράφει μιούζικαλ με μεγάλη επιτυχία. Το πρώτο του μιούζικαλ με τίτλο Sacrimmoralinority (το έγραψε μαζί με τον Nτέιβιντ Γκλεν Αρμστρονγκ) ανέβηκε στο Πανεπιστήμιό του το 1981 ενώ την επόμενη χρονιά, με τον τίτλο Saved! - An Immoral Musical on the Moral Majority, παίχτηκε για λίγες παραστάσεις σε ένα μικρό θέατρο στο Μανχάταν Τότε γνώρισε και τον συνθέτη Στήβεν Σόντχαημ (γνωστός, μεταξύ άλλων, για το μιούζικαλ Sweeney Todd, και τους στίχους του για το West Side Story) ο οποίος τον παρότρυνε να ασχοληθεί με την μουσική σύνθεση συστηματικά.

Μα εγώ είμαι εδώ, πάντα εδώ στο κενό

Το 1982 εκγαταστάθηκε στην Νέα Υόρκη για να διεκδικήσει την πραγματική ζωή. Στο Πανεπιστήμιο ο Τζόναθαν ...μυήθηκε στην έννοια της ελληνικής λέξης «κέφι», όπως την ανέλυε ο καθηγητής αισθητικής Jaques Burdick: σύμφωνα με την θεωρία του..κεφιού, αν έχεις κέφι ό,τι και αν κάνεις, όπου και αν ζεις, μπορείς να αισθάνεσαι υπέροχα. Αυτή η ιδέα διαπότισε το έργο και την στάση ζωής του Τζόναθαν μέχρι το τέλος...

Μέτρα σε αγάπη, μόνο σε αγάπη, ζήσε με αγάπη, μετράω και ζω, για ν’ αγαπώ- ζω

Στη Νέα Υόρκη, ο Τζόναθαν έζησε μια μποέμικη ζωή... Εγκαταστάθηκε στο κέντρο του Μανχάταν νοίκιασε με άλλους μια βιομηχανική αποθήκη με μια παράνομη ξυλόσομπα και με κομμένο ρεύμα. Αυτό έγινε το σπίτι του. Από τους τοίχους κρεμόντουσαν πάντα καλώδια από λαθραίο ρεύμα για να λειτουργεί ο υπολογιστής και το συνθεσάισερ.

Ρίξε τον τοίχο, σπάσε το μύθο, το αντίθετο στον πόλεμο δεν είναι ειρήνη, είναι δημιουργία.

Είχε μια σχέση με έναν χορευτή για τέσσερα χρόνια, που τον εγκατέλειπε συχνά για άλλους άντρες και τελικά για μια γυναίκα. Ο ίδιος ήταν σερβιτόρος σε ένα μπαρ ρεστοράν, με όνομα Moondance Diner. Μέσα σε αυτά τα πρώτα χρόνι α ολοκλήρωσε δύο έργα για τα οποία δεν βρήκε μεγάλη παραγωγή. Το Superbia, εμνευσμένο από το 1984 του George Orwell, παίχτηκε για λίγο στο Village Gate το 1989, και το tick, tick... BOOM!, ένας ροκ μονόλογος, παρουσιάστηκε στο Second Stage Theater.

Περίμενα πάντα, μεσ’ τα όνειρά μου πως θα ‘ρθεις…

Όσο πέρναγαν τα χρόνια ο Τζόναθαν απέκτησε μια βαθιά επιθυμία: να εκμοντερνίσει το μουσικό θέατρο. Του φαινόταν ότι κάθε σύγχρονο μιούζικαλ έμοιαζε με το Οκλαχόμα του 1940. Στην αναζήτησή του για ένα νέο ήχο και νέο περιεχόμενο στο πεπαλαιωμένο είδος του μιούζικαλ, είχε την τύχη να γνωρίσει τον θεατρικό συγγραφέα Μπίλυ Άρονσον , που επιθυμούσε να γράψει ένα μιούζικαλ με βάση την όπερα του Πουτσίνι La Boheme. Έβρισκε ότι οι τότε και οι τώρα συνθήκες της μποέμικης ζωής συμπίπτουν: ο καλλιτέχνης αναγκάζεται να παράγει τέχνη υπό άθλιες συνθήκες. Οι δυό τους συναντήθηκαν το 1989. Ο Τζόναθαν,αν και δεν ζούσε στην καρδιά της άναρχης ζωής της ανατολικής πλευράς, επέμενε ότι το έργο θα πρέπει να τοποθετηθεί εκεί και όχι στην Upper side, ήδη περιοχή γιάπιδων στα τέλη του ΄80, όπως πρότεινε ο Μπίλυ. Η πρόταση του Τζόναθαν υπερίσχυσε: το έργο να ονομάζεται Rent και να αντανακλά τις συνήθειες της δικής του μποέμικης ζωής... στο East Village: μια πρώην περιοχή μεταναστών που, από την δεκαετία του 50, σχεδόν εγκαταλελειμένη λόγω της μαζικής έξοδου της αμερικάνικση οικογένειας στα..προάστεια, προσέλκισε τους Beatniks, τους χίπις, την Νεουορκέζικη εικαστική πρωτοπορεία από τον Άντι Γουόρχολ ως τον Κιθ Χάρινγκ. Στην ελεύθερη ατμόσφαιρα της Alpabet City (όπως την ονομάζουν γιατί οι δρόμοι έχουν ονόματα γραμμάτων) o Τζόναθαν βρήκε ένα ιδανικό περιβάλλον για το έργο του: μέσα σε ένα καθεστώς ελεύθερου κράτους σχεδόν, σε σπίτια υπό κατάλειψη, χωρίς (ακόμα την δεακετία του ’80) υγειονομική κάλυψη της περιοχής, χωρίς την υπερδήλωση της ιδιωτικής περιουσίας (ας είναι καλά τα προάστεια), με την απόλυτη κυριαρχία της μουσικής με τα θρυλικά συναυλικά θεάτρα Electric Circus και Fillmore East, που φιλοξένησαν την νέα ροκ μουσική, από τους Velvet Underground ως την σημερινή Regina Spector , τα τζανκιά και τα τραβεστί του ’90, τους μικροκλέφτες για την δόση και τους άστεγους, δημιουργήθηκε ένα τέλειο περιβάλλον για την Ροκ όπερα... Rent. Μέσα στην δεκαετία του ΄90 το μέρος αυτό του Μανχάταν, όπως συνηθίζεται στις υποβαθμισμένες περιοχές, γέμισε γκαλερί και μπαρ, οι καλλιτέχνες μετακόμισαν στην... απέναντι όχθη, για να γίνει ένας πανάκριβος προορισμός στην δεκαετία του 2000 με όλη την πάνκικη ατμόσφαιρα ως βασική τουριστική ατραξιόν. Αλλά εμείς έχουμε ακόμα το Rent.

δε νοσταλγώ, δεν προσδοκώ, το σήμερα ζω

Οι δύο συγγραφείς ενθουσιάστηκαν με τις αναλογίες της ζωής στο La Boheme, στην περιόδο του ρομαντικού ιδεώδους του 1830, και της ουτοπικής ζωής στο East Village το τέλος της χιλιετίας. Ο θαυμαστός καινούργιος κόσμος δεν είχε προκύψει τελικά: οι φτωχοί παρέμεναν φτωχοί, οι άρρωστοι άρρωστοι, οι παρατημένοι αβοήθητοι, οι ταλαντούχοι που και που τυχεροί και οι ερωτευμένοι πάντα μπερδεμένοι. Αλλά παρέμενε ακλόνητη η άισθηση της μποέμικης ζωής, σαν ένας ορισμός γεμάτος «κέφι» για τη νεότητα: η αδιαφορία για τη ζωή και τις έγνοιες της, η ξενοιασιά, η διαρκής ευθυμία, η σπατάλη χρημάτων, τα όνειρα για νέα και μεγαλύτερα έσοδα, έτσι που να μπορούν να εξασφαλίσουν και για την επόμενη μέρα τον ίδιο τρόπο ζωής και η γνώση ότι ΑΥΤΑ μια μέρα σταματάνε απότομα. Γιατί πάντα στην ευτυχία καραδοκεί ο θάνατος, συνέπεια της απρόσεχτης ζωής: κάποτε ήταν η φυματίωση, όταν ήσουν πάντα έξω, την δεκαετία του 90 ήταν το Aids όταν ήσουν πιο συχνά από όσο πρέπει ...μέσα. Ο Τζόναθαν ήταν σίγουρος ότι έχει στα χέρια του ένα νέο, ακριβώς γιατί είανιτ τόσο παλιό, έργο.

Ο χρόνος με σταματάει, με κυνηγάει, με προσπερνάει

ο κόσμος αλλάζει

Μα όλα μένουν ίδια

La bohème

Αρχικά σημαίνει ότι κάποιος έχει καταγωγή από τη Βοημία, συνεκδοχικά αυτός που κάνει ζωή τσιγγάνου (όπως οι Βοημοί), χωρίς τη φροντίδα και τη σκέψη του αύριο

Rent

Σημαίνει νοίκι και νοικιάζω, συνεκδοχικά την κατάσταση κατά την οποία ο άνθρωπος δεν έχει α χρήματα ή την φιλοδοξία να αποκτήσει δική του στέγη

Mιμί, μοδίστρα με φυματίωση

Mιμί Mαρκέζ, εξωτική χορεύτρια, φορέας του Aids

Ροδόλφο, ποιητής

Ρότζερ Ντέηβις, μμουσικοσυνθέτης, φορέας του Aids

Mαρτσέλλο, ζωγράφος

Mαρκ Κοέν, κινηματογραφικός σκηνοθέτης

Mουζέτα, τραγουδίστρια

Mψωρήν Τζόνσον, μπαησέξουαλ καλλιτέχνης των παραστατικών τεχνών

Σώναρ, μουσικός

Angel Ντυμόντ Σώναρ, γκέη drag queen και μουσικός κρουστών με AIDS

Κολλίν, φιλόσοφος

Tομ Κόλλινς, γκέη καθηγητής φιλοσοφίας και αναρχικός με Aids

Aλσιντόρο, κυβερνητικός σύμβουλος

Τζόαν Τζέφερσον, δικηγόρος, σύντροφος της Maureen

Μπενουά, ιδιοκτήτης

Μπέντζαμιν «Μπένυ» Κόφιν III, ιδιοκτήτης και πρώην συγκάτοικος του Ρότζερ, του Μαρκ και της Μωρήν.

Για τον επόμενο χρόνο, από το 1991 ως το 1992, ο Τζόναθαν τελειοποίησε την μουσική και έκανε τον σχελετό του έργου, παρατηρώντας εξονυχιστικά την Νεουορκέζικη ζωή σε όλες τις εναλλακτικές περιοχές του Μανχάταν και τρώγοντας...μακαρόνια με σάλτσα όλη την εβδομάδα (μαγείρευε μια μεγάλη κατσαρόλα κάθε Κυριακή βράδυ για να μην έχει να απασχολεί το μυαλό του με ασημαντότητες).

Στις μέρες που μ’ εμπνέουν

που γεννάω απ’ το τίποτα το κάτι

για να εκφραστώ

για να μοιραστώ

που πάω κόντρα στον καιρό

και προκαλώ

που είμαι εγώ

στο ναι που τρώει το όχι

σου δισταγμού την κόγχη

στην ανάγκη να με βλέπουν

να μ’ αγαπάνε, να με προσέχουν

στην απέχθεια για το μέτριο

και συμβατικό

Στην άρνηση για το απόλυτο

στο ποτό

στο εμείς αντί για εγώ

στην εμμονή, στη γη

στην επιλογή

στην τρέλα, στη στιγμή

να δίνεις και να ζητάς

να ξέρεις ν’ αγαπάς, ναι!

Στις μπύρες, στα βράδια που πάνε ως το πρωί

στη γιόγκα, στο ρύζι, στο κάρυ, στο τυρί

στο δέρμα, στην καύλα, σε όλα τα ταμπού

στο κέφι, στη μόδα...

Στη δίψα να νιώσεις και ν’ αφοσιωθείς...

στο πάθος, στη βία

Στη λύσσα να γράφεις και να δημιουργείς...

Στα λάθη της στιγμής...

Στο πείσμα που σε σπρώχνει εμπρός να συνεχίζεις

όταν όλα σε σταματούν, ναι

Ζωή Μποέμ

«Αυτό που με εντυπωσίασε ήταν η νεανικότητα και ο ενθουσιασμός του και ό,τι ήταν ένα μιούζικαλ για την σύγχρονη ζωή. Αισθανόμουν ότι γνωρίζω τους ανθρώπους για τους οποίους έγραφε ο Τζόναθαν, ανθρώπους που θα αγαπούσα ή έχω ήδη αγαπήσει στη ζωή μου.»

Mάικλ Γκριφ, σκηνοθέτης της πρώτης παράστασης του Rent, 1996

Το έργο πέρασε πολλές φάσεις. Η γραμμή του έργου, η πλοκή και η δημιουργία των ρόλων απασχόλησαν ιδιαίτερα τον συγγραφέα και τον σκηνοθέτη Mάικλ Γκριφ, που άρχισε να ασχολείται με την σκηνική απόδοση του έργου ήδη από το 1993, καθώς και η ανάγκη για αφαιρετικά ροκ σκηνικά και η δυναμική απεύθυνση στο κοινό: θα έπρεπε να απευθύνονται στο κοινό οι ηθοποιοί όταν τραγουδάνε, όπως κάνουν και οι ροκ τραγουδιστές βασισμένοι στην επιθετικότητα και την αμεσότητα, ή να κρατήσουν την σύμβαση του τέταρτου τοίχου (χωρίς επικοινωνία με το κοινό, σαν το κοινό να μην υπάρχει) και να παίζεται το έργο συμβατικά, όπως γινόταν ως τότε στο μιούζικαλ; Φυσικά επέλεξαν το πρώτο.

το φως θα ‘ρθει όπου είσαι συ

Δεν είσαι μόνος

Τελικά βρέθηκε παραγωγή, χρηματοδότηση αλλά και δραματουργός (η Lynn Thomson) που συνέβαλε στην τελική διαμόρφωση της φόρμας και του περιεχομένου του κειμένου. Μετά από εννιά μήνες το κίεμενο και τα τραγούδια ήταν πια έτοιμα για πρόβες. Ο Tζόναθαν δούλευε καθημερινά για όλα αυτά τα θέματα γύρω στις 20 ώρες.

Το Rent είναι ένα έργο για μια ομάδα ανθρώπων που δοξάζουν τη ζωή, μπροστά στην απειλή του θανάτου από aids, στην αλλαγή του αιώνα

Τζόναθαν Λάρσον

Η πρεμιέρα έγινε 100 χρόνια μετά την πρεμιέρα του έργου La Boheme, τo 1996.

Εκπληκτική σύμπτωση, αν και καθόλου προσχεδιασμένη.

ΜΙΑ ΖΩΗ ΠΟΥ ΔΕΝ ΣΒΗΝΕΙ

Ο θίασος είχε δεθεί πάρα πολύ, ωστόσο ο θάνατος του Τζόναθαν μας έφερε ακόμα πιο κοντά. Μας έκανε να θυμηθούμε ότι η ουσία του πράγματος είναι το πώς να διαχειριστείς αυτήν την εμπειρία, γιατί το άυριο δεν έιναι δεδομένο. Δεν υπάρχε πιο συγκλονιστικός τρόπος να το καταλάβει αυτό κάποιος από τον αιφνίδιο θάνατο ενός απόλυτα υγιούς ανθρώπου. Κάποιου, που η ζωή του μόλις άρχιζε.

Ντάφνε Ρούμπιν Βέγκα , ηθοποιός της πρώτης παραγωγής του Rent

με πονάει κάθε λεπτό, που την ώρα πάει ν’ αλλάξει, το χρόνο πάει να κάψει

H επιτυχία του ροκ μιούζικαλ Rent ήταν αναπάντεχη. Πήρε το βραβείο Pulitzer 1996, στην κατηγορία Δραματικό έργο, καθώς τα βραβεία Τony 1996, καλύτερου μιούζικαλ, καλύτερης μουσικής υπόκρουσης, καλύτερου έργου, καλύτερου ηθοποιού σε μιούζικαλ, τα βραβεία Obie, για το έργο, τον θίασο, την σκηνοθεσία, τις ερμηνείες,την μοθυσική και τους στίχους, και μια σειρά ειδικά βραβεία για τις ερμηνείες των ηθοποιών, την παραγωγή, τα κοστούμια κτλ. Στα επόμενα χρόνια παρουσιάστηκε σε 40 χώρες, μεταφράστηκε σε 22 γλώσσες, δημιουργώντας μια νέα παγκόσμια γλώσσα για το μιούζικαλ , τόσο για την θεματολογία του, για τον τ΄ροπο ερμηνείας του γαι την σχέση του με το κοινό του, για την πολιτική θέση που μπορεί να προτείνει, όσο για την ευθύνη του κάθε θεάματος σε αυτό που μας αφορά εδώ και τώρα.

ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ Η ΑΡΧΗ

14 χρόνια μετά το Rent φαίνεται να αντιμετωπίζει συμπτώματα πρόωρης ενηλικίωσης: σήμερα δεν υπάρχουν και πολλές πιθανότητες να μην πληρώνεις νοίκι, θα πρέπει πια σίγουρα να δουλεύεις, οι άνθρωποι έχουν ξαναυποταχθεί σε σεξουαλικές ταμπέλες, όσο εναλλακτικές και αν φαίνονται είναι ωστόσο ταμπέλες, τα drag show είναι η βασική αισθητική των τηλεοπτικών εκπομπών... οι τηλεφωνητές είναι είδος μουσειακό μιας και μας βρίσκουν πάντα στο κινητό...και, επίσης, σε αντίσταση της μποέμικης ζωής, τα καλύτερα νέα είναι ότι δεν υπάρχει πια το Αids... Σήμερα πεθαίνεις και πάλι από την κύρωση ύπατος, από τα φάρμακα που παίρνεις για να αποφύγεις έναν ιό που δεν υπάρχει..Ωραία, λοιπόν, μάλλον μπαίνουμε γοργά σε μια άλλη εποχή, ξανά κυνική, όπως και κάποτε υπήρξε κυνική, στο γύρισμα της προηγούμενης χιλιετίας.

Και άρα, τι έχει να μας πει σήμερα το Rent;

Η απάντηση βρίσκεται πάντα στην ποίηση όχι στην πλοκή...

Tζόναθαν σε χρειαζόμαστε ακόμα.

Τραβάω το χρόνο

ένα τραγούδι μόνο

ν’ αφήσω πίσω μόνο

μόνο

βρες

δόξα

σ’ ένα τραγούδι που καίει

σα φωτιά που λάμπει

αιώνια φωτιά

πες κάτι

απλό για την αγάπη

όπου να λέει αλήθεια

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Πληροφορίες για το κείμενο έχουν αντληθεί από το επετειακό πρόγραμμα της παράστασης Rent on Broadway (κείμενα και επιμέλεια David Lipsky), πηγές από το Internet και τα επίσημα site του Rent. Οι στίχοι από τραγούδια του Rent που υπάρχουν διάσπαρτα μέσα στο κείμενο είναι από την απόδοση στα ελληνικά της Θέμιδας Μαρσέλλου.

Με αφορμή την ελληνική παράσταση του Ρεντ, Θέατρο Χώρα, 2009-10, σκηνοθεσία Θέμις Μαρσέλλου (στο πρόγραμμα της παράστασης)

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου